توسعۀ ایران «برنامۀ ساده» می‌خواهد!
دکتر مجتبی لشکربلوکی در یادداشتی باعنوان «توسعۀ ایران کلاشینکف می‌خواهد!» توضیح می‌دهد که به‌جای رفتن سراغ مدرن‌ترین و بهترین تکنولوژی‌های دنیا، باید به سراغ آنهایی برویم که با شرایط جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی ما سازگاری بیشتری داشته باشند.
او به‌نقل از دکتر جعفر خیرخواهان بیان می‌کند که تفنگ ام16 خیلی از کلاشینکف قابل‌تر و دقیق‌تر است امّا نگهداری آن نیز حسّاس‌تر و نیازمند رعایت جزئیات و نظافت بیشتری است. به همین ترتیب، تحقق سطح بالای دقت و نظافت به‌ویژه در کار جمعی، مستلزم سطح بالاتری از نظم، هماهنگی، سازمان‌یافتگی و آموزش است، چیزی که بسیاری جوامع فاقد آن هستند. چنین جوامعی حتّی اگر پول کافی داشته باشند، بهتر است کلاشینکف بخرند تا برایشان کار کند نه ام16 ی که گیر کند.
نکتۀ بسیار مهمّی است امّا باید توجه داشته باشیم که این مسئله، علاوه بر فناوری‌های عینی و سخت‌افزاری، در مورد فناوری‌های انتزاعی و نرم‌افزاری هم موضوعیت دارد.
یکی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین نوآوری‌های نرم‌افزاری (انتزاعی) عالم مدرن «برنامه» است.
هیچ عاقلی مخالف برنامه نیست امّا چه‌جور برنامه‌ای مناسب ماست و می‌تواند کارآمد باشد؟! به‌نظرم، ما نه امکان تدوین انواع پیچیدۀ برنامه را داریم، نه امکان اجرای آنها را، نه امکان نظارت بر نحوۀ اجرایشان و نه امکان واکنش درست نسبت به کم‌کاری‌ها و موفقیت‌ها در اجرای برنامه!
برنامۀ بسیار دقیق و ظریفی مانند آمایش سرزمین و پیاده‌سازی آن روی نقشه‌های چندلایۀ GIS استلزاماتی دارد که ما فاقد آنها هستیم: داده‌ها و آمار دقیق و معتبر، نیروی انسانی و کارشناسان خبره و باانگیزه، سازمان‌های نظام‌مند، هماهنگ و کارآمد، ثبات مدیریتی و ... .
گاهی فکر می‌کنیم اگر یک تیم خبره گلچین کنیم، آنها می‌توانند چنین برنامه‌ای تدوین کنند امّا این تیم گلچین‌شده نیز مواد خام کار خود را باید از بایگانی ادارات مختلف به‌دست بیاورند؛ بایگانی و آمار و اطّلاعات ادارات مختلف ما نیز از حیث دقّت و اعتبار با برنامۀ دقیق، پیچیده و حاوی شاخص‌های متعدّد تناسب ندارد.
مدیرعامل شرکتی که پروژۀ اسکن پرونده‌های قدیمی یک ادارۀ دولتی را برنده شده بود بعد از چند ماه تعریف می‌کرد که در هنگام برگزاری مناقصه، ادارۀ مورد نظر آمار بسیار دقیقی با رقم یکان به تفکیک نوع کاغذ از تعداد برگه‌های پرونده‌های موجود در بایگانی‌اش ارائه داده بود (مثلا 1 میلیون و 345 هزار و 872 عدد برگۀ A5 و به همین ترتیب در مورد برگه‌های A4 و A3 ) و ما از این مقدار دقّت انگشت‌به‌دهان مانده بودیم، امّآ حالا که به صورت چشمی نصف کار را انجام داده‌ایم، تعداد برگه‌هایی که اسکن کرده‌ایم از دو برابر آماری که اعلام کرده بودند بیشتر شده است!
فرض کنیم توانستیم برنامه‌ای بسیار دقیق و ظریف را مبتنی بر شاخص‌های متعدّد و پیچیده تدوین کنیم، آیا ساختار رسمی و اداری ما، بدنۀ کارشناسی و اجرایی ما ظرفیت اجرا و رصد چگونگی اجرای آن را دارد؟! آیا اگر توانست چگونگی اجرای آن را با دقّت نظارت کند و دقیقاً مشخص شد که چه بخش‌ها و اشخاصی کم‌کاری کرده‌اند و کدام‌ها موفق‌تر بوده‌اند، آیا ظرفیت و توان تشویق و تنبیه متناسب را داریم؟!
گاهی مسائلی بدیهی با راه‌حل‌های بدیهی داریم امّا به‌جای اینکه با حل آنها از وضعیت موجود یه گام محسوس به سمت وضعیت مطلوب برداریم، دائماً در حال زیر و بالا کردن داده‌ها و آمار مختلف، الگوگیری از شاخص‌های پیچیدۀ جوامع مدرن و جلسه‌گذاشتن هستیم که برنامه‌ای دهان‌پرکن تدوین کنیم که در شأن جایگاه رفیع‌مان باشد!
تا چند سال پیش می‌دانستم که تعداد بسیاری از مطب‌های دکترهای متخصص ارتوپد کلان‌شهر محل سکونتم، لااقل به اندازۀ یک طبقه پله داشتند (بدون آسانسور) و در همان حال، سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و تصمیم‌سازان استان در حال تدوین برنامه‌های پیچیده و هزارشاخص!
همۀ اینها به معنای دفاع از بی‌برنامگی نیست، امّا ما واقعاً باید برنامۀ متناسب و سازگار با واقعیت خودمان را تدوین کنیم.
اصولاً برنامه برای حرکت است از وضع موجود به وضع مطلوب است، حرکتی مبتنی بر حل مسائل و گام اوّل آن شناخت مسائل. تا زمانی که مسائل‌مان را درک نکنیم، در مورد آنها تفاهم و توافقی نسبی حاصلی نکنیم، عزمی جدّی برای حلّ‌شان نداشته باشیم و خلاصه دقیقاً ندانیم می‌خواهیم چه تغییری ایجاد کنیم، تدوین برنامه به کارمان نمی‌آید.
به‌نظرم، ما برای برنامه‌ریزی خیلی بیش از جوامع نظام‌مند و مدرن نیازمند تفکر عمیق، درک واقعیت، مسئله‌شناسی، تعریف مسئله و گفتگو هستیم امّا خروجی کارمان باید برنامه‌هایی خیلی ساده و جمع‌وجور باشد و تأکید و تمرکز آنها بر حیطه‌هایی که در موردشان توافق بیشتری داریم.
همچنین ببینید: دانشگاه‌های ما بی‌گفتگو صاحب برنامه راهبردی شده‌اند!
کانال وحید احسانی
https://hottg.com/notesofvahidehsani
>>Click here to continue<<