قلّۀ ولایت (۸)
در ادامۀ بخش پیش، در این قسمت نیز به کارهایی اشاره میشود که علی (ع) از طریق آنها میتوانست از بروز شکست (کُشتهشدن، از دسترفتن خلافت، قرارگرفتن جایگاه تفسیر رسمی دین در دستان بنیامیّه و خطرات زیادی که خانواده و بازماندگانش را تهدید میکرد) جلوگیری کند امّا چون به اصول اخلاقی، انسانی و شرعی پایبند بود، چنین نکرد.
برای شروع، نیاز نبود دست نیروهایش را برای هرگونه برخورد خشن و قهرآمیز با مخالفان و شورشیان باز بگذارد، کافی بود اصول و محدودیتهای مربوطه را با صراحت و لااقل بهصورت علنی اعلام نکند [۱].
برای شروع، ضرورتی نداشت پس از شکستدادن مخالفان و شورشیان، دستور قلع و قمع کامل آنان را صادر کند، کافی بود دستور ندهد که: «مجروحان دشمن را نکشید، فراریان را تعقیب نکنید، نادمان را سرزنش و ملامت نکنید. هر کس اسلحه خود را بر زمین گذاشت در امان است. هر کس به خانه خود رفت و در را بست در امان است» [۲] یا لااقل کافی بود اجازه ندهد آنها کشتههای خود را آزادانه به خاک بسپارند [۳].
برای شروع، ضرورتی نداشت که پساز غلبهیافتن بر دشمنان، به آنها برچسبهایی بزند، دستهبندیها و مرزبندیهای بسازد و از هر فرصتی برای یادآوری اشتباه خاطیان استفاده کند، بلکه کافی بود عکس این رفتار را در پیش نگیرد و مثلا در مورد یکی از سران شورشیان جنگ جمل نگوید که: «در آینده از احترام گذشته خود برخوردار است و رسیدگی به اعمال با خداست، هر کس را بخواهد عفو میکند و هر کس را بخواهد عذاب میکند» [۴].
برای شروع، نیاز نبود به مخالفانش نسبت کفر و شرک بدهد و با آنها مانند دشمنان اسلام رفتار کند، کافی بود به صراحت نگوید که «آنها برادرانی از ما هستند که با ما اختلاف داشتند و بر ما شوریدند» [۵] یا لااقل میتوانست خوارج را «حقطلبانی که در تشخیص حق دچار اشتباه شدند» معرّفی نکند [۶].
پانویسها
[۱] علی (ع): «تا آنها آغاز به نبرد نکردهاند، با آنان نجنگید. زیرا به حمد خدا شما در کار خود بر حجت هستید و خودداری از جنگ قبل از شروع آنان، دلیل دیگری است برای شما. هنگام پیکار، مجروحان را نکشید، پس از شکست آنان فراریان را تعقیب نکنید، کشتهها را برهنه و اعضایشان را قطع نکنید. وقت تسلط بر متاع و کالاهایشان، پردهها را بالا نزنید، وارد خانهها نشوید، از اموالشان چیزی نگیرید. هیچ زنی را با آزار و اذیت خود به خشم نیاورید، هر چند متعرض آبرویتان شوند و به فرماندهان و رهبران و نیکانتان ناسزا گویند.» (شیخ مفید، الجمل، ص۳۴۲، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه ، ج۶، ص۲۲۸، سیدمرتضی عسکری، احادیث امالمؤمنین، ج۱، ص۲۱۸)
[۲] پس از پایان جنگ سپاه ناکثین از هر سو پا به فرار گذاشتند. در این هنگام علی (ع) دستور داد این فرمان به اصحاب و یارانش ابلاغ شود: «ای مردم! مجروحان دشمن را نکشید، فراریان را تعقیب نکنید، نادمان را سرزنش و ملامت نکنید. هر کس اسلحه خود را بر زمین گذاشت در امان است. هر کس به خانه خود رفت و در را بست در امان است.» آنگاه امیر مؤمنان سفید و سیاه را امان داد (شیخ مفید، همان، ص۴۰۵؛ سید مرتضی عسکری، همان، ج۱، ص۲۴۴) آن حضرت در این جنگ دستور عفو عمومی برای مردم بصره صادر کرد و تمام کسانی را که در برابر او شمشیر کشیده بودند، بخشید (شیخ مفید، همان، ۴۰۸).
[۳] حضرت پس از غلبه بر ناکثین، بازماندگان آنان را آزاد گذاشت که کشتههای خود را آزادانه به خاک بسپارند (شیخ مفید، همان، ص۳۹۴).
[۴] علی (ع) دربارۀ عایشه فرمود: «افکار و عقدههای درونی که نسبت به من داشت او را به جوشش در آورد، آزاری به من رساند که درباره هیچ کس چنین آزاری روا نمیداشت. با این حال در آینده از احترام گذشته خود برخوردار است و رسیدگی به اعمال با خداست، هر کس را بخواهد عفو میکند و هر کس را بخواهد عذاب میکند» (سید مرتضی عسکری، همان، ج۱، ص۲۴۶).
[۵] امام باقر(ع): «علی (ع) هیچ گاه مخالفان و دشمنانش را به کفر و شرک و نفاق متهم نکرد و سبب قتل آنها نیز، خروجشان بر حاکمیت اسلامی بود، و نه کفرشان؛ چرا که فرمود: «هم اخواننا بغوا علینا»» (وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۶۲).
[۶] علی (ع): «لَا تُقَاتِلُوا الْخَوَارِجَ بَعْدِي فَلَيْسَ مَنْ طَلَبَ الْحَقَّ فَأَخْطَأَهُ كَمَنْ طَلَبَ الْبَاطِلَ فَأَدْرَكَهُ» (بعد از من خوارج را نكشيد، زيرا كسيكه مىخواسته حقّ را بدست آورد و خطاء كرده (گمراه شده) مانند كسى نيست كه در راه باطل قدم نهاده و آنرا دريافته است) (نهجالبلاغه، خطبۀ ۶۱)
ادامه دارد ... (به امید خدا)
بخشهای پیشین نوشتار: ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۷
کانال وحید احسانی
@vahidehsani_vh
https://hottg.com/notesofvahidehsani
>>Click here to continue<<