✨ یک گفتار و یک گفت‌وگو از #مهرداد_عباسی درباره دائرةالمعارف قرآن

🔹 از آن زمان که فکر ترجمۀ مجموعۀ «دائرةالمعارف قرآنِ» انتشارات بریل به ذهنم آمد و پس از اندک‌مدتی با گروهی از دوستان هم‌دل و هم‌زبان در انتشارات حکمت تصمیم به انجام آن گرفتیم، بیش از پانزده سال می‌گذرد. در این مدت و به‌ویژه پس از انتشار جلدهای مختلف این مجموعه به بهانه‌های مختلف دربارۀ آن چیزهایی گفته‌ام و نوشته‌ام که در وبسایت و کانال تلگرام من قابل دسترسی است. ازجمله حدود چهار سال پیش یک سخن‌رانی و حدود چهار ماه پیش یک گفت‌وگو دربارۀ این اثر داشتم که به‌احتمال زیاد آخرین تلاش‌های من برای شناساندن جنبه‌های گوناگون این اثر بوده است. در دو پُست متوالی بریده‌ای از این ویدئوها را هم‌رسان خواهم کرد.

✅ برگرفته از اینستاگرام مهرداد عباسی

@drmehrdadabbasi

✨ بررسی توصیفی-تحلیلی جلد چهارم EQ

✅ نسخۀ کامل گفتار (حدود ۵۴ دقیقه) در آپارات:
https://www.aparat.com/v/2YS3n/

🔹 ویدئوی نخست بخشی کوتاه از گفتار من در بررسی توصیفی‌ـ‌تحلیلیِ جلد چهارم ترجمۀ «دائرةالمعارف قرآن» است که اندکی پس از انتشار آن در «انجمن مباحثات قرآنی» قم انجام شده است. در این گفتار، که حدود چهار سال و چهار ماه پیش برگزار شد، پیش از ورود به محتوای دائرةالمعارف، به «قرآن‌شناسی آکادمیک» یا «مطالعۀ آکادمیک قرآن» توجه دادم و آن را به این صورت تعریف کردم: «حوزهای مطالعاتی مبتنی بر همۀ دانش‌ها و ابزارهای موجود بشری برای شناخت دقیق‌تر و عمیق‌تر پدیده‌ای به نام قرآن، فارغ از دغدغههای جدلی و تدافعی». سپس به دسته‌بندی مدخل‌های جلد چهارم این دائرةالمعارف بر اساس موضوع و رویکرد پرداختم و کوشیدم نگاه حاکم بر مقاله‌های این مجموعه را با ذکر نمونه‌هایی شاخص نشان دهم، از نگاه گزارش‌گرانه و بیرونی در برخی مدخل‌ها تا نگاه تاریخی و فرهنگی در مدخل‌های دیگر.
@drmehrdadabbasi

✨ دائرةالمعارف قرآن را چرا و چگونه بخوانیم؟

✅ نسخۀ کامل ویدئو (حدود ۷۴ دقیقه) در آپارات:
https://www.aparat.com/v/5j8iP/

🔹 این ویدئو برشی از گفت‌وگویی تصویری با رسانۀ فطرس‌مدیاست به میزبانی حمیدرضا تمدن. در این گفت‌وگو، که ماه رمضان گذشته انجام شد، از پیشینۀ دائرةالمعارف‌نویسی و نیز سابقۀ شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی در غرب گفتم و به ویژگی‌های کلی و محتوای مدخل‌های این مجموعه اشاره کردم. به این نکته هم توجه دادم که این اثر یکی از فرآورده‌های محافل پژوهشی و صنعت نشر در مغرب‌زمین است و باید آن را صرفاً «یکی از» دائرةالمعارف‌های ممکن دربارۀ قرآن در دورۀ معاصر تلقی کرد و نه مثلاً «تنها نمایندۀ» دیدگاه غرب دربارۀ قرآن. در مجموع، کوشیدم به این دو پرسش مهم پاسخ دهم که اساساً چرا و به چه دلایلی باید مجموعه‌ای هم‌چون دائرةالمعارف قرآن بریل را خواند و این مجموعه را با چه پیش‌فرض‌ها و با چه رویکردی باید مطالعه کرد؟ مدخل‌های مهم این دائرةالمعارف حاوی چه نوع داده‌هایی با چه نوع رهیافتی است و چرا امروزه حتی مسلمانان برای اسلام‌شناسی و قرآن‌شناسی به مطالعۀ چنین آثاری نیازمندند؟
@drmehrdadabbasi

✨ اسلام سیاسی در برابر اسلام فرهنگی
گفتار مهرداد عباسی دربارۀ کتاب «زبان به‌مثابۀ معجزه»

✅ نسخه کامل ویدئو (حدود ۲۸ دقیقه) در آپارات:
https://www.aparat.com/v/cIWqG

@drmehrdadabbasi

✨ اسلام سیاسی در برابر اسلام فرهنگی

🔹 کتاب «زبان به‌مثابۀ معجزه: قرآن متن اصلی فرهنگ عربی» نوشتۀ نوید کرمانی حاوی بیست‌ویک فصل کوتاه است و عنوان واپسین فصل آن یعنی «امر زیبایی‌شناختی به‌مثابۀ امر سیاسی» گویای حرف اصلی نویسنده و محتوای آن نشان‌گر هدف نگارش کتاب است. او در این فصل به نخستین ویدئوی اسامه بن لادن، رهبر القاعده، در اولین روز حملۀ هوایی امریکا به افغانستان پس از حادثۀ یازدهم سپتامبر اشاره می‌کند که در آن به زبان عربیِ کاملاً ساده و روشن اما بدون هیچ نشانه‌ای از بلاغت و آرایه‌ها و استعاره‌های ادبی رایج در سنت ادبی مسلمانان سخن می‌گوید و از همین طریق با استفاده از لباس خاص و نمایش محیط غار می‌کوشد جذبه‌ای پیامبرگونه ایجاد کند و در مخاطب خود اثر ‌بگذارد.

🔹 کرمانی در این فصل و به‌طورکلی در این کتاب می‌کوشد «اسلام سیاسی» را در تقابل با سنت اسلامی قرار دهد، چنان‌که طرفداران آن را از یک‌سو مخالف حضور هر گونه نماد و مظهر هنری و فرهنگی در دین می‌داند و از دیگرسو آنان را منکر تنوع تفسیر و شعرگونگی قرآن می‌شمارد. به تعبیری، کرمانی در این کتاب اسلام سیاسی را خوانشی در تقابل با «اسلام فرهنگی» می‌داند که ادعای انحصاری بودن تفسیر را رد می‌کند و به فرهنگ و تمدن اسلامی و گونه‌گونی آرا و افکار و برداشت‌های مسلمانان در ادوار مختلف احترام می‌گذارد. او در پایان کتاب می‌نویسد «نزاع فکری و غالباً فیزیکی بر سر قرآن، که امروزه در جهان اسلام رایج است، کشمکشی بر سر درک جنبۀ زیبایی‌شناختی آن نیز هست».

🔹 ویدئوی بالا بخشی از گفتار من در نشست مجازی مؤسسۀ شهر کتاب به‌بهانۀ بررسی کتاب «زبان به‌مثابۀ معجزه» است که اردیبهشت ماه سال جاری برگزار شد. اکنون نسخۀ کامل ویدئوی این گفتار در کانال آپارات من قابل دسترسی است.

✅ برگرفته از اینستاگرام مهرداد عباسی

✨ آیا تفسیر فمینیستی قرآن نیازمند بازنگری است؟
مروری بر کتاب عایشه هدایت‌الله

✍ ساجده گودرزی

🔹 عده‌ای اسلام و فمینیسم را دارای دو ماهیت آشتی‌ناپذیر می‌دانند. این گروه شامل منتقدان اسلام و فمینیست‌های سکولار می‌شود، که رفتار دین (اسلام) را با زنان ظالمانه می‌دانند، و همچنین مسلمانان محافظه‌کاری که فمینیسم را معادل بی‌بندوباری اخلاقی و مخالف دین می‌دانند.

🔹 هدایت‌الله به سه اصل استخراج‌شده از قرآن اشاره می‌کند که این مفسران برای تفسیر دیگر آیات به کار می‌گیرند: ‌برابری در آفرینش، آرامش و هماهنگی در ازدواج، و تدریج‌گرایی در متن قرآن.

🔹 هدایت‌الله معتقد است تفاسیر فمینیستی بدون هیچ پرسشی مفهوم‌سازی معاصر از برابری را به متن مقدس که در جامعه‌ای پیشامدرن نازل شده است تحمیل می‌کنند، چنان‌که گویی مفهوم برابری مفهومی بدون زمان و فراتر از تاریخ است.

🔹 هدایت‌الله رویکرد مفسران فمینیست در تبرئهٔ قرآن و تخطئۀ تفاسیر را نقد می‌کند و می‌گوید این مفسران بخش‌های مشکل‌ساز متن را به اشتباه‌های تفسیری یا دشواریِ زبان انسان نسبت می‌دهند تا به این شکل قرآن را از معانی مردمحور آن «نجات» دهند. با این حال، او به آیاتی اشاره می‌کند که دربارهٔ تنظیم رابطهٔ جنسی زن و مرد است اما فقط مردان را خطاب می‌کند.

🔹 نقد دیگر هدایت‌الله به مفسران فمینیستی قرآن این است که آنها باید از تجویزگرایی و مطلق‌گرایی فاصله بگیرند. او هم‌صدا با ودود می‌گوید تفاسیر فمینیستی نباید ادعا کنند نتایج تفسیری‌شان چیزی است که قرآن «واقعاً» می‌خواسته بگوید، در غیر این صورت، در معرض همان اقتدارگرایی تفسیری قرار می‌گیرند که با آن مبارزه می‌کنند.

🔹 هدایت‌الله می‌گوید اگر ما به‌عنوان مفسر فمینیست اسلامی از ادعای برابری و عدالت جنسیتی در قرآن دفاع می‌کنیم، باید مسئولیت اولویت‌دادن به حساسیت‌های معاصرمان را بپذیریم. به جای آنکه فشار زیادی به متن وارد کنیم تا آنچه را ما دوست داریم بگوید، باید اهداف تفسیری خود را واکاوی کنیم. نگاه هدایت‌اللّه البته در حمایت از تلاش‌های فمینیستی و در راستای غنابخشیدن به روش‌های آنها در تفسیر مطرح می‌شود نه در انکار ارزش علمی این تلاش‌ها.

🔹 هدایت‌الله تأکید می‌کند که هستهٔ قرآن برابری‌طلبانه و نه سلسله‌مراتبی است و البته پیشرفت‌های فراوانی برای زنان زمان خود فراهم کرده است. با این حال، نباید قرآن را برای حمایت از برداشت‌های فمینیستی خاص خودمان به کار ببریم.


✅ متن مقاله ✅ پادکست مقاله

🔅 به‌اضافۀ پادکست ـ قسمت سوم
دربارۀ کتاب «حاشیه‌های فمینیستی قرآن»
گفت‌وگو با علیرضا دوستدار

در سومین قسمت از «به‌اضافۀ پادکست» دورنما، دکتر علیرضا دوستدار، دانشیار دانشگاه شیکاگو در مطالعات اسلام و انسان‌شناسی ادیان، از کتاب «حاشیه‌های فمینیستی قرآن» و دیدگاه‌های عایشه هدایت‌الله دربارهٔ تفسیر فمینیستی قرآن و آیندهٔ آن می‌گوید. از دکتر دوستدار آثار متعددی در حوزۀ انسان‌شناسی و مطالعات اجتماعی اسلام اغلب به انگیسی منتشر شده‌اند، ازجمله کتابی با عنوان «ماوراءالطبیعهٔ ایرانی» (انتشارات دانشگاه پرینستن، ۲۰۱۸).

📌 بخشی از مهم‌ترین نکته‌های دکتر دوستدار در این گفت‌وگو از این قرارند:

🔻 هدایت‌الله می‌گوید ما باید متوجه باشیم تقاضای عدالتی که از قرآن داریم در بستر تاریخی و فرهنگی خاصی مطرح شده و حالت جهان‌شمول ندارد، اما نتیجه‌ای که می‌گیرد این نیست که ما نباید چنین تقاضایی بکنیم، چون این به‌هرحال دغدغهٔ ماست. از طرف دیگر، باید توجه داشته باشیم که اگر متن قرآن یا به‌ویژه تفاسیر قرآن با تعریف امروزی ما از عدالت فمینیستی منطبق نیستند، نباید لزوماً آن‌ها را ضدزن تلقی کنیم. شاید آن افراد نیز به دنبال عدالت بوده‌اند اما عدالت را طور دیگری می‌فهمیده‌اند. البته این هم به معنای پذیرش تعریف آن‌ها از عدالت نیست.

🔻 یکی از تفاوت‌های نگرش هدایت‌الله با مفسران فمینیستی نسل اول این است که می‌گوید اگر آیه‌ای با درک فعلی ما جور درنمی‌آید فایده‌ای ندارد که آن را با ارجاع به آیهٔ دیگری توجیه کنیم، باید تکیه‌مان را جای دیگری بگذاریم. منبع اصلی ما به جای قرآن یک موقعیت عقلانی متکی بر لحظهٔ تاریخی و فرهنگی خاصی است که ما از آنجا با قرآن مواجه می‌شویم و در عین حال درک می‌کنیم که مواجهه‌مان با قرآن مواجههٔ محدودی است.

🔻 بخش زیادی از کارهای تفسیر فمینیستی قرآن در دانشگاه‌های غربی انجام شده و دغدغهٔ آن‌ها پیشبرد سنت اسلامی نبوده بلکه می‌خواسته‌اند نوعی معرفت علمی و سکولار نسبت به این متون ایجاد کنند. طبیعتاً وقتی از درون سنت آکادمیک با سنت مذهبی مواجه می‌شوید محدودیت‌هایی دارید. از داخل دانشگاه نمی‌توانید بیایید و یک زیست جدید اسلامی را پایه‌گذاری کنید. البته افرادی مثل ودود و بارلاس هم در این جریان هستند که مخاطب‌شان فقط افراد دانشگاهی نیستند و دغدغه‌شان یافتن راهی برای زیست مسالمت‌آمیز زنانی که دغدغهٔ برابری جنسیتی دارند با سنت اسلامی است.

✅ این پادکست را می‌توانید در صفحۀ شنیدنی‌ها در تارنمای دورنما و همچنین کانال تلگرام دورنما بشنوید.

✨ سیطرۀ رویکرد فیلولوژیک در اسلام‌پژوهی غربیان
گفتار مهرداد عباسی دربارۀ کتاب «نگرش‌‌هایی به اسلام در مطالعات ادیان»

✅ نسخه کامل ویدئو (حدود ۳۸ دقیقه) در آپارات:
https://www.aparat.com/v/BwbFW/

@drmehrdadabbasi

✨ سیطرۀ رویکرد فیلولوژیک در اسلام‌پژوهی غربیان

🔹 کتاب «نگرش‌‌هایی به اسلام در مطالعات ادیان» هفتمین شماره از مجموعۀ «مطالعات قرآن و حدیث» (به سرپرستی و دبیری من) در انتشارات حکمت بود که در بهار نودوشش منتشر شد و با انتشار آن فعالیت من در این مجموعه نیز به پایان رسید.

🔹 این کتاب حاوی دوازده مقالۀ روش‌شناسانه به‌قلم گروهی از محققان و متخصصان مطالعات اسلام و ادیان است که همگی کوشیده‌اند روش‌های مطالعۀ ادیان را در تحلیل انواع داده‌های متنی، تاریخی، اجتماعی، مناسکی و نمادینِ اسلام به‌کار گیرند. ریچارد مارتین، ویراستار کتاب، می‌گوید پرسش اساسی ما در همایش آریزونا ـ که در سال هشتاد میلادی برگزار و منتهی به انتشار کتاب شد ـ این بود که چه روش‌هایی در علوم انسانی و اجتماعی مناسب‌ترین روش‌ها برای تحلیل و تفسیر متون ادبی و اجتماعیِ اسلام است؟

🔹 کتاب «نگرش‌ها» را می‌توان واکنشی به سیطرۀ رویکرد فیلولوژیک به متون و منابع اسلامی در آکادمیای غربی تا آن زمان قلمداد کرد. به‌نوشتۀ چارلز آدامز، برخی مقاله‌های کتاب در تقابل با گرایش‌های افراطی و انحصاریِ متن‌شناختی و فیلولوژیک در مطالعات سنتی اسلام در غرب قرار می‌گیرند و تأکید آنها بر معرفی آن اسلامی است که مردم مسلمان تجربه و زندگی می‌کنند. جایگاه حقیقی دین تجربۀ پیروان آن است و محققان باید، بیش از هر چیز، خودشان را در معرض آن تجربه قرار دهند.

🔹 ویدئوی بالا بخشی از گفتار من در این نشست پیشاکرونایی است که دی ماه چهار سال پیش در پژوهشگاه علوم انسانی برگزار شد. فایل کامل صوتی این گفتار همان روزها در کانال تلگرام من بارگذاری شد و اکنون در قالبی جدید در کانال آپارات من قابل دسترسی است.

✅ برگرفته از اینستاگرام مهرداد عباسی

✨ مطالعۀ آکادمیک اسلام در غرب ـ دانشگاه مذاهب اسلامی

✅ نسخه کامل ویدئو (حدود ۸۶ دقیقه) در آپارات:
https://www.aparat.com/v/nIy9C/

@drmehrdadabbasi

مطالعۀ آکادمیک اسلام در غرب

🔹 در یک‌دهۀ اخیر ـ یعنی تقریباً در سراسر دهۀ نود خورشیدی ـ بیشتر وقت و انرژی‌ام در کار دانشگاهی را به بهانه‌های مختلف به دفاع از اسلام‌/قرآن‌پژوهی آکادمیک، بدان معنا که در غرب رخ می‌دهد، اختصاص داده‌ام. گاهی به‌ بهانۀ انتشار کتابی از مجموعه‌ام در حکمت یا کرگدن در جلسه‌ای یا نشستی سخنرانی کرده‌ام، گاه به مناسبت ایامی خاص با نشریه‌ یا وبسایتی عمومی یا تخصصی گفت‌وگویی انجام داده‌ام؛ و گاهی نیز به بهانۀ تدریسِ درسی مرتبط به بیان دیدگاه‌های خودم در این باب پرداخته‌ام. گمان می‌کنم عمدۀ حرف‌هایی را که ده سال پیش تصمیم گرفته بودم بزنم، در این مدت زده‌ام و حالا باید برای ده سال پیش رو ـ یعنی دهۀ نخست سدۀ جدید خورشیدی ـ برنامه‌ریزی کنم.

🔹 فارغ از این نکتۀ بالا ـ که باید سر فرصت به آن پرداخت ـ یکی از سخنرانی‌های مفصل‌ من در دفاع از این نوع پژوهش‌ها در پاییز نودوهفت اتفاق افتاد که به‌لطف یکی از دانشجویان فاضل‌ام و به‌دعوت دانشگاه مذاهب اسلامی، گفتاری حدوداً نود دقیقه‌ای با عنوان «مطالعۀ آکادمیک اسلام در غرب» در چهار بخش ارائه دادم. بخش نخست مقدمات و کلیات؛ بخش دوم انگیزه‌ها؛ بخش سوم روش‌ها؛ و بخش چهارم نمونه‌ها. در این گفتار، از تعریف، ضرورت و پیش‌نیازهای مطالعۀ آکادمیک اسلام گفتم؛ رویکردهای شاخص اسلام‌پژوهی و افراد شاخص هر یک را معرفی کردم و تقابل این رویکردها را در آکادمیای غربی نشان دادم؛ و از برخی محصولات متنوع و متکثر فضای مطالعات اسلام در غرب نام بردم.

🔹 ویدئوی بالا برشی کوتاه از این گفتار بلند در آذر ‌ماهِ سه سال پیش است که فایل کامل صوتی‌اش همان زمان در کانال تلگرام من بارگذاری شد و اکنون در قالبی جدید در کانال آپارات من در دسترس قرار گرفته است.

✅ برگرفته از اینستاگرام مهرداد عباسی

✨ مهرداد عباسی: رویکرد ادبی امین الخولی به قرآن

نسخۀ کامل ویدئو (حدود ۷ دقیقه) در:
✅ آپارات دورنما ✅ یوتوب دورنما

🔹 ویدئوی بالا برشی کوتاه از گفتار بلند مهرداد عباسی، اسلام‌‌‌پژوه ایرانی، دربارۀ آثار و افکار امین الخولی، اسلام‌شناس مصری، است که به‌همت کافه‌سرو و در قالب درس‌گفتار «اسلام‌شناسی در عصر مدرن» تولید و در ۱۳۹۹ خورشیدی منتشر شده است. عباسی در این ویدئو به رویکرد کلی امین الخولی به اسلام و قرآن اشاره می‌کند و می‌گوید که خولی رویکرد ادبی را تنها رویکرد صحیح به قرآن در دورۀ معاصر می‌داند و در مقابل، مخالف کسانی است که می‌خواهند علوم طبیعی مثل فیزیک و زیست‌شناسی و علوم انسانی مثل اقتصاد و سیاست‌ را از قرآن استخراج کنند. او پروژۀ فکری و مجموعۀ فعالیت‌های علمی و عملی خولی را ذیل ابرمسئلۀ «اسلام و مدرنیته» می‌بیند و مواضع او دربارۀ اسلام و قرآن را پاسخی از جانب نواندیشی مسلمان با دغدغه‌های دینی و فرهنگی و ملی به مسائل برآمده از تقابل ارزش‌های دنیای جدید با مفاهیم سنتی اسلامی تلقی می‌کند.

✅ نسخۀ کامل ویدئو را همچنین می‌توانید در بخش دیدنی‌ها در تارنمای دورنما ببینید.
@doornamaa

✨ درس‌گفتار اسلام‌شناسی در عصر مدرن

🔹 از حدود سه سال پیش به این سو، ضبط درس‌گفتار ویدئویی «اسلام‌شناسی در عصر مدرن» را به همت و پیشنهاد دوستان کافه‌سرو آغاز کردم و تا کنون چهار قسمت از آن منتشر شده است. در این درس‌گفتار به گروهی از متفکران جهان اسلام پرداخته‌ام که ایده‌ای نو و پروژه‌ای منسجم در مواجهه با مسئلۀ دین و دنیای جدید داشته‌‌اند و به‌نوعی به ابرمسئلۀ اسلام و مدرنیته اندیشیده‌اند. از قسمت دوم به بعد، هر جلسه به معرفی شخصیت، آثار و افکار و شرح منظومۀ فکری یکی از این متفکران اختصاص یافته است. نخستین جلسه اما شامل کلیات و مقدمات بحث است که برشی از آن در ویدئوی بالا آمده است. در پست‌های آینده، از قسمت‌های بعدی این درس‌گفتار خواهم گفت.

✅ نسخۀ کامل ویدئوی قسمت نخست در «کانال آپارات مهرداد عباسی» قابل مشاهده است.

✅ برگرفته از اینستاگرام مهرداد عباسی

@drmehrdadabbasi

.
📌درس‌گفتار اسلام‌شناسی در عصر مدرن
قسمت دوم - فضل‌الرحمان

🔹 دومین قسمت درس‌گفتار ویدئویی «اسلام‌شناسی در عصر مدرن» را به بررسی شخصیت و آرا و آثار فضل‌الرحمان، مدرنیست تأثیرگذار پاکستانی-آمریکایی، اختصاص دادم. ساختار اصلی این درس‌گفتار برگرفته از مقاله‌ای بود که سال‌ها پیش نوشته بودم و بعدها زیر عنوان «رویکرد تاریخی فضل‌الرحمان به قرآن» منتشر شد. در این ویدئو، علاوه بر گزارشی از زندگی دراماتیک فضل‌الرحمان، عمدتاً به نظریۀ او دربارۀ تفسیر امروزی قرآن (موسوم به نظریۀ دوحرکتی) و دیدگاه او دربارۀ سازوکار وحی پرداخته‌ام. شناخت عمیق پروژۀ فکری فضل‌الرحمان به فهم بسیاری از نظریه‌های اصلاح‌گرایانۀ دهه‌های اخیر در عرصه اسلام و مدرنیته - ازجمله در ایران - کمک زیادی خواهد کرد.

✅ نسخۀ کامل این ویدئو در کانال آپارات مهرداد عباسی قابل مشاهده است.

🌐 برگرفته از اینستاگرام مهرداد عباسی

@drmehrdadabbasi

📌 درس‌گفتار اسلام‌شناسی در عصر مدرن
قسمت سوم – امین الخولی

🔹 امین الخولی در نیمۀ نخست سدۀ بیستم اندیشه‌هایی نو در اسلام‌پژوهی و قرآن‌پژوهی عرضه کرد. شاگردان خولی در مصر و برخی کشورهای عربی دیگر مکتب او را پروراندند و به دستاوردهایی قابل‌توجه و قابل‌تأمل دست یافتند. خولی یک مجدد بالذات بود که می‌گفت «اول التجدید قتل القدیم فهما». با فلسفه، ادبیات و هنر غرب تا حد زیادی آشنا بود، نظریۀ داروین را بسیار جدی می‌گرفت و به دین نگاهی تکاملی داشت. شناخت رویکرد قرآن‌شناسانۀ ادیب عرب‌زبانی چون امین الخولی به قرآن اهمیتی دوچندان دارد، چراکه قرآن اساساً پدیده‌ای زبان‌بنیاد و درآمیخته با فرهنگ و ادب عربی است. در قسمت سوم درس‌گفتار ویدئویی «اسلام‌شناسی در عصر مدرن» به بررسی شخصیت و آرا و آثار امین الخولی پرداخنه‌ام. در نیمۀ نخست این ویدئوی حدوداً یک‌ساعته به زندگی و محورهای اساسی اندیشۀ او توجه داده‌ام و در نیمۀ دوم بیشتر به تلاش‌ها و تکاپوهای او در عرصۀ فهم و تفسیر قرآن اشاره کرده‌ام.

✅ نسخۀ کامل این ویدئو در «کانال آپارات مهرداد عباسی» قابل مشاهده است.

🌐 برگرفته از اینستاگرام مهرداد عباسی

@drmehrdadabbasi

📌 درس‌گفتار اسلام‌شناسی در عصر مدرن
قسمت چهارم - محمد احمد خلف‌الله

🔹 محمد احمد خلف‌الله از نام‌های آشنا در قرآن‌پژوهی نواندبشانه در سدۀ بیستم میلادی است. خلف‌الله را در ایران و بیشتر کشورهای اسلامی به‌عنوان نمایندۀ رهیافت ادبی و با کتاب «الفن القصصی فی القرآن الکریم» می‌شناسند،، کتابی که برآمده از رسالۀ دکتری نافرجام او و حاوی نظریه‌ای نامتعارف در نسبت وحی و تاریخ بود. حرف اصلی و مهم نویسنده در کتاب این است که داستان‌پردازی قرآن بیش از هر چیز با احساسات و عواطف مخاطبان سر و کار دارد و لزوما با واقعیت تاریخی منطبق نیست.

🔹 خلف‌الله اما در دهه‌های پایانی عمرش به فعالیت سیاسی و اجتماعی روی آورد و تالیفات او نیز در این دوره از عمرش به‌طور عمده به کاوش‌هایی قرآنی دربارۀ مسئله‌ها و دغدغه‌های معاصر مسلمانان اختصاص یافتتد.

✅ چهارمین قسمت درس‌گفتار ویدئویی «اسلام‌شناسی در عصر مدرن» را به آرا و آثار محمد احمد خلف‌الله اختصاص داده‌ام نسخۀ کامل این ویدئو اکنون در «کانال آپارات مهرداد عباسی» قابل مشاهده است.

🌐 برگرفته از اینستاگرام مهرداد عباسی

@drmehrdadabbasi

انتشار مقالۀ «صرفه» به‌ قلم #مهرداد_عباسی
در جلد بیست‌ونهم «دانشنامۀ جهان اسلام»

✨ مدخل «صرفه» در دانشنامۀ جهان اسلام

🔹 از دوران دبیرستان و بعدتر ‌که درس مهندسی می‌خواندم و گرایشی به بحث‌های دینی داشتم، پرسش کلیشه‌ای و کلاسیک «قرآن چرا معجزه است؟» همواره ذهنم را می‌خلید. پس از آشنایی با مطالعات اسلام و قرآن و ورود به بحث‌های آکادمیک، این پرسش برای من شکل علمی‌تری به خود گرفت. در آثار کلاسیک قدیم و جدید مرتبط با این بحث‌ها عموماً ذیل عنوان «وجوه اعجاز قرآن» از اختلاف‌های صاحب‌نظران در تبیین وجه اعجاز این متن می‌گویند، که عمدۀ آنها حرف‌هایی تکراری و پر از مدعاهایی اعتقادی و تدافعی است و معمولاً در فضای رقابت با ادیان دیگر و به هدف دفاع از ایدئولوژی مذهبی و فرقه‌ای مطرح می‌شود. بررسی و نقد این گفته‌ها و نوشته‌ها و مدعاها دربارۀ قرآن ـ که در دورۀ اخیر می‌توان با تعبیر «اعجازتراشی» هم از آنها یاد کرد ـ مجالی موسع می‌طلبد. در پژوهش‌های انتقادی در دهه‌های اخیر تا حدی این موضوع را بررسی و نقد کرده‌اند، اما بی‌گمان جای کارهای جدی‌تر به زبان فارسی دربارۀ این موضوع همچنان خالی است.

🔹 یکی از کهن‌ترین و در عین‌حال جالب‌ترین وجوه پیشنهادشده برای تبیین اعجاز قرآن ـ که از همان نخستین سال‌های ورودم به این مطالعات توجهم را به خود جلب کرد ـ «نظریۀ صرفه» بود. خلاصۀ این نظریه آن است که وجه اعجاز و علت ناکامی مخالفان در پاسخ‌گویی به هم‌آوردی قرآن را نباید درون متن قرآن و در ویژگی‌هایی چون فصاحت و بلاغت و نظم و تألیف جست، بلکه این مانعی خارجی و به‌طورمشخص ارادۀ الهی است که در طی سده‌های متمادی امکان ارائۀ چیزی شبیه قرآن را از مخالفان گرفته است. طبیعی است که این نظریه‌ با چنین مدعایی مخالفت‌های بسیاری را در میان عالمان و متکلمان مسلمان در همۀ ادوار تاریخ برانگیخته باشد. اما به‌رغم مدعای برخی مخالفان صرفه، هرگز بر رد و انکار این نظریه اجماعی وجود ندارد و گروهی از مشهورترین متکلمان شیعی، معتزلی و حتی اشعری نظریۀ صرفه را پذیرفته‌اند‌‌ و بلکه سرسختانه از آن دفاع کرده‌اند. بررسی عمیق سیر تاریخی پیدایی و انواع مواجهه‌ها با نظریۀ صرفه نکاتی در خور درنگ دربارۀ تحولات تاریخی کلام و عقاید اسلامی به دست می‌دهد. مدخل «صرفه» به قلم من به‌تازگی در جلد بیست‌ونهم دانشنامۀ جهان اسلام منتشر شده است. اکنون نسخۀ پی‌دی‌اف این مقاله در آکادمیای من نیز قابل دسترسی است.

✅ برگرفته از اینستاگرام مهرداد عباسی

@drmehrdadabbasi