🌕 نقد اظهارات آیت‌الله جوادی آملی درباره تازگی و منحصر به فرد بودن قرآن
✍️ جعفر نکونام با دستیاری هوش مصنوعی
🕰 17 اردیبهشت 1404

🔸آیت‌الله جوادی آملی با استناد به آیاتی از قرآن کریم، از جمله آیه 113 سوره نساء و آیات مشابه در سوره‌های بقره، آل عمران و جمعه، مدعی شده‌اند که قرآن همیشه تازه است، تاریخ مصرف ندارد و آموزه‌های آن منحصر به فرد بوده و از طریق دیگری قابل دسترسی نیستند. ایشان استدلال می‌کنند که استفاده از فعل مضارع در آیاتی مانند «یعلمک» نشان‌دهنده استمرار و تازگی همیشگی قرآن است و این کتاب الهی حاوی مطالبی است که در هیچ جای دیگر یافت نمی‌شود. در این نوشتار، به بررسی انتقادی این اظهارات از سه منظر می‌پردازیم:

🔶1. بررسی دلالت فعل مضارع «یعلمک ما لم تکن تعلم» بر همیشه‌تازه بودن قرآن
🔸آیت‌الله جوادی آملی معتقدند که استفاده از فعل مضارع در آیاتی مانند «یعلمک» (سوره نساء: 113)، «یتلوا»، «یعلم» و «یزکی» (سوره بقره: 129 و 151، آل عمران: 164، جمعه: 2) نشان‌دهنده استمرار و تازگی همیشگی قرآن است.
🔸اما این استدلال با چالش‌هایی مواجه است:
▪️محدودیت زمانی و مکانی مخاطبان آیات: در این آیات، ضمایر «کم» و «هم» به عرب‌های حجاز در زمان نزول قرآن اشاره دارند. برای مثال، در آیه 129 سوره بقره آمده است:

«رَبَّنا وَ ابْعَثْ فيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِک وَ يُعَلِّمُهُمُ الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ يُزَکيهِمْ»

این آیه دعای حضرت ابراهیم(ع) برای بعثت رسولی از میان قومش است که به تعلیم و تزکیه آنان بپردازد. این رسول، حضرت محمد(ص) است که در زمان و مکان خاصی مبعوث شد. بنابراین، افعال مضارع مانند «یتلوا»، «یعلم» و «یزکی» به فعالیت‌های مستمر پیامبر در طول حیاتش در میان قومش اشاره دارند، نه به تازگی همیشگی قرآن برای همه نسل‌ها و اعصار.
▪️عدم حضور پیامبر پس از رحلت: پیامبر اسلام(ص) پس از رحلتشان دیگر حضور فیزیکی نداشت تا به تعلیم و تزکیه بپردازند. در آیه 151 سوره بقره آمده است:

«کما أَرْسَلْنا فيکمْ رَسُولاً مِنْکمْ يَتْلُوا عَلَيْکمْ آياتِنا وَ يُزَکيکمْ وَ يُعَلِّمُکمُ الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ»

این آیه به صراحت به بعثت پیامبر در میان مردم زمان نزول اشاره دارد. پس از رحلت ایشان، دیگر نه پیامبر حضور دارد و نه مخاطبان او («کم») به همان شکل وجود دارند. بنابراین، استمرار تعلیم و تزکیه نمی‌تواند به معنای تازگی همیشگی قرآن برای نسل‌های بعدی باشد، بلکه به استمرار این فعالیت‌ها در زمان حیات پیامبر محدود است.

🔶2. بررسی دلالت فعل ماضی «علم القرآن» بر تاریخ مصرف داشتن قرآن
🔸آیت‌الله جوادی آملی استدلال می‌کنند که اگر از فعل ماضی استفاده می‌شد، مانند «علمک»، ممکن بود دلالت بر تاریخ مصرف داشتن داشته باشد. این استدلال نیز قابل نقد است:
▪️وجود فعل ماضی در آیات مشابه: در قرآن، تعلیم و تربیت پیامبر گاهی با فعل ماضی بیان شده است. برای مثال، در آیه 113 سوره نساء آمده است:

«وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْک الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ عَلَّمَک ما لَمْ تَکنْ تَعْلَمُ»

در این آیه، «أنزل» و «علمک» به صورت ماضی هستند و به نزول قرآن و تعلیم پیامبر در گذشته اشاره دارند. اما آیا این به معنای تاریخ مصرف داشتن قرآن است؟ خیر، بلکه صرفاً وقوع این رویدادها را در زمان گذشته نشان می‌دهد.

🔶3. بررسی منحصر به فرد بودن آموزه‌های قرآن
🔸آیت‌الله جوادی آملی ادعا می‌کنند که قرآن حاوی مطالبی است که در هیچ جای دیگر یافت نمی‌شود و از طریق دیگری قابل آموختن نیست. این ادعا نیز نیاز به بررسی دقیق دارد:
▪️اشتراک آموزه‌ها با سایر ادیان و مکاتب: بسیاری از آموزه‌های اخلاقی و اعتقادی قرآن، مانند توحید، عدالت، صداقت و احسان، پیش از نزول قرآن در ادیان ابراهیمی (تورات و انجیل) و حتی در فلسفه‌های اخلاقی یونان باستان مطرح شده‌اند. برای مثال، مفهوم توحید در یهودیت و احسان به دیگران در تعالیم کنفوسیوس نیز وجود دارد.
▪️دسترسی به مفاهیم از طریق علوم بشری: با پیشرفت دانش بشری، بسیاری از مفاهیم که در زمان نزول قرآن ناشناخته بودند، امروزه از طریق علوم طبیعی، روانشناسی و جامعه‌شناسی قابل درک هستند. به عنوان مثال، اصول تربیتی و اخلاقی که در قرآن آمده، امروزه در نظریه‌های روانشناختی مدرن نیز توسعه یافته‌اند.
▪️فقدان مثال عینی: آیت‌الله جوادی آملی مثال مشخصی از آموزه‌ای منحصر به فرد که فقط در قرآن یافت شود و پیش یا پس از نزول از طرق دیگر قابل دسترسی نباشد، ارائه نکرده‌اند. صرف ادعای کلی بدون مصداق عینی، نمی‌تواند این مدعا را اثبات کند. برای مثال، اگر ادعا شود که قرآن در آیه 113 سوره نساء («وَ عَلَّمَک ما لَمْ تَکنْ تَعْلَمُ») دانشی بی‌مانند به پیامبر آموخته، باید مشخص شود این دانش چیست و چرا در هیچ منبع دیگری یافت نمی‌شود.

https://hottg.com/dineaqlani